“Θέλετε να διπλασιάσετε την παγκόσμια αγροτική παραγωγή; Δώστε την Γη πίσω στους μικρούς αγρότες..

Τα Ηνωμένα Έθνη διακήρυξαν το έτος 2014 ως Διεθνές Έτος Οικογενειακής Γεωργίας. Σαν μέρος των εορτασμών, η Διεθνής Οργάνωση Τροφίμων και Γεωργίας (FAO) εξέδωσε την ετήσια μελέτη "Κατάσταση Τροφίμων και Γεωργίας", η οποία αυτή τη χρονιά ήταν αφιερωμένη στην οικογενειακή γεωργία.
Σύμφωνα με την FAO τα οικογενειακά αγροκτήματα διαχειρίζονται το 70 – 80 % των καλλιεργειών, και παράγουν το 80% των τροφίμων, παγκοσμίως. Όμως στην πράξη, είτε μιλάμε για την Κένυα, τη Βραζιλία, την Κίνα ή την Ισπανία, οι 'ανθρωποι της υπαίθρου περιθωριοποιούνται και απειλούνται, διώχνονται, χτυπιούνται, ακόμη και δολοφονούνται από διάφορους παράγοντες που σφετερίζονται τη γη τους.

Μια μελέτη απ' τη διεθνή οργάνωση"Grain" που περιέλαβε δεδομένα απ' όλο τον κόσμο, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ενώ οι μικροί αγρότες τρέφουν τον κόσμο, το πετυχαίνουν χρησιμοποιώντας μόνο το 24% της παγκόσμιας αγροτικής γης – ή το 17% αν εξαιρέσουμε την Κίνα και την Ινδία. Η έρευνα της Grain επιπλέον δείχνει ότι αυτό το ισχνό ποσοστό συρρικνώνεται ταχύτατα. Πως όμως υποστηρίζεται από τη FAO ότι τα οικογενειακά αγροκτήματα κατέχουν το 70 – 80% των καλλιεργειών; Στην ίδια μελέτη η FAO ισχυρίζεται ότι μόνο το 1% απ΄ όλες τις καλλιέργειες παγκοσμίως είναι μεγαλύτερες από 50 εκτάρια (500 στρέματα), και ότι αυτές οι ελάχιστες καλλιέργειες ελέγχουν το 65% την παγκόσμιων καλλιεργειών, κάτι που συγκλίνει τελικώς περισσότερο με τα ευρήματα της έρευνας της Grain.

Τι είναι ένα «οικογενειακό αγρόκτημα»;
Η σύγχυση προέρχεται από το πώς η FAO ορίζει το «οικογενειακό αγρόκτημα», το οποίο χοντρικά είναι το οποιοδήποτε αγρόκτημα που το διαχειρίζεται ένας ιδιώτης ή ένα νοικοκυριό. Γενικά δεν υπάρχει ακριβής ορισμός και διάφορες χώρες έχουν δικά τους πρότυπα. Έτσι, ένα τεράστιο βιομηχανοποιημένο αγρόκτημα σόγιας στην ύπαιθρο της Αργεντινής, που η οικογένεια που το κατέχει ζει στο Μπουένος Άιρες, συμπεριλαμβάνεται στα «οικογενειακά αγροκτήματα» που καταμετρά η FAO. Με αυτήν την έννοια, πως θα καταμετρηθεί η εξαπλωνόμενη Hacienda Luisita η οποία ανήκει στην πανίσχυρη οικογένεια Cojuanco στις Φιλιππίνες, και είναι το επίκεντρο της μάχης της χώρας για αγροτική μεταρρύθμιση εδώ και δεκαετίες; Είναι ένα οικογενειακό αγρόκτημα;

Ο ορισμός μιας ιδιοκτησίας σαν οικογενειακό αγρόκτημα ή μη αντικατροπτίζει όλες τις ανισότητες, τις αδικίες και τους αγώνες που πνίγουν τους χωρικούς και τους υπόλοιπους παραγωγοί μικρής κλίμακας σε όλο τον κόσμο. Επιτρέπει στη FAO να δείχνει μια εξωραϊσμένη εικόνα και τη διευκολύνει στο να αγνοήσει τον πιο κεντρικό παράγοντα που επηρεάζει την ικανότητα των μικρο-αγροτών να παράγουν τρόφιμα: την έλλειψη κατοχής γης. Αντί αυτού η FAO εστιάζει το μήνυμά της στο πως μπορούν να γίνουν πιο καινοτόμα και παραγωγικά τα οικογενειακά αγροκτήματα.

Οι μικροί αγρότες πιέζονται ακόμη περισσότερο
Η πρόσβαση των μικρο-αγροτών σε γη συρρικνώνεται για πολλούς λόγους. Ένας είναι ότι εξαιτίας της πληθυσμιακής αύξησης τα αγροκτήματα μοιράζονται στα μέλη της οικογένειας. Άλλος λόγος είναι η ιλλιγγιώδης επέκταση των μονοκαλλιεργειών. Τα τελευταία 50 χρόνια μια γιγαντιαία έκταση 140 εκατομμυρίων εκταρίων -σχεδόν όσο ολόκληρη η αγροτική γη της Ινδίας- καταλήφθηκε από τέσσερις βιομηχανικές καλλιέργειες: σόγια, φοινικόδεντρα, ελαιοκράμβη και ζαχαροκάλαμο. Και αυτή η τάση επιταχύνεται. Στις επόμενες δεκαετίες οι ειδικοί εκτιμούν ότι η συνολική παγκόσμια καλλιέργεια φοινικόδεντρων θα διπλασιαστεί ενώ η καλλιέργεια ζαχαροκάλαμου θα τριπλασιαστεί. Αυτές οι καλλιέργειες δεν τρέφουν τους ανθρώπους, καλλιεργούνται για να τροφοδοτήσουν το αγρο-βιομηχανικό σύμπλεγμα.

Άλλες πιέσεις που διώχνουν τους μικρο-αγρότες από τη γη τους είναι η εκτός ελέγχου μάστιγα της αρπαγής της γης από μεγάλης κλίμακας εταιρικά συμφέροντα. Μόνο τα τελευταία λίγα χρόνια, σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα, περίπου 60 εκατομμύρια εκτάρια γόνιμης αγροτικής γης επινοικιάστηκε με μακροπρόθεσμη προοπτική σε ξένους επενδυτές και σε τοπικές ελίτ κυρίως στο Νότιο ημισφαίριο. Κάποια από αυτά είναι για παραγωγή ενέργειας, ενώ ένα μεγάλο μέρος είναι για την παραγωγή χρηματιστηριακών τροφίμων/εμπορευμάτων για την παγκόσμια αγορά.

Το μικρό είναι όμορφο- και παραγωγικό
Ωστόσο το παράδοξο -και συνάμα ένας από τους λόγους που, παρ' ολο που δεν κατέχουν τόση γη, κι όμως οι μικρο-αγρότες τρέφουν τον πλανήτη- είναι ότι τα μικρά αγροκτήματα είναι συχνά πιο παραγωγικά απ' ότι τα μεγαλύτερα. Στην Κένυα αν οι μεγάλης κλίμακας αγροτικές παραγωγές συμβάδιζαν με τις κτηματικές αποδόσεις των μικρο-αγροτών, η συνολική αγροτική παραγωγή της χώρας θα ήταν διπλάσια. Στην Κεντρική Αμερική η παραγωγή τροφίμων θα ήταν τριπλάσια. Στη Ρωσία αν τα μεγάλα αγροκτήματα ήταν τόσο παραγωγικά όσο τα μικρά, το προϊόν θα ήταν εξαπλάσιο.

Ένας άλλος λόγος που τα μικρά αγροκτήματα τρέφουν τον πλανήτη είναι ότι δίνουν προτεραιότητα στην παραγωγή τροφής. Εστιάζονται στις τοπικές και τις εθνικές αγορές και στις δικές τους οικογένειες. Στην πραγματικότητα η παραγωγή τους δεν μπαίνει σε στατιστικά εμπορίου – αλλά φτάνει σε αυτούς που τη χρειάζονται περισσότερο: τους φτωχούς των πόλεων και της υπαίθρου.

Αν συνεχιστούν οι τρέχουσες συνθήκες συγκέντρωσης γης, τότε οι μικρο-αγρότες δεν θα αντέξουν, ασχέτως του πόσο εργατικοί, αυτάρκεις ή παραγωγικοί. Τα δεδομένα δείχνουν ότι η συγκέντρωση της αγροτικής γης σε όλο και λιγότερα χέρια συνδέεται άμεσα με τους αυξανόμενους αριθμούς ανθρώπων που λιμοκτονούν καθημερινά. Σύμφωνα με μελέτη του ΟΗΕ, οι ενεργές πολιτικές που υποστηρίζουν μικρούς παραγωγούς και οικολογικές μεθόδους αγροτικής παραγωγής θα μπορούσαν να διπλασιάσουν την παγκόσμια παραγωγή τροφίμων σε μια δεκαετία, και να επιτρέψουν στους μικρο-αγρότες να συνεχίσουν να παράγουν και να ωφελούν τη βιοποικιλότητα, να συντηρούν τα οικοσυστήματα και τις τοπικές οικονομίες, ενώ πολλαπλασιάζουν και ισχυροποιούν δυνατότητες εργασίας και κοινωνικής συνοχής στην ύπαιθρο. Οι αγροτικές μεταρρυθμίσεις μπορούν και πρέπει να είναι το έναυσμα προς αυτή την κατεύθυνση.

Για να διπλασιάσουμε την παγκόσμια παραγωγή τροφίμων, πρέπει να υποστηρίξουμε τους μικρούς αγρότες
Οι ειδικοί και υπηρεσίες ανάπτυξης λένε συνεχώς ότι πρέπει να διπλασιάσουμε την παραγωγή τροφίμων στις ερχόμενες δεκαετίες. Για να επιτευχθεί αυτό συνήθως προτείνουν έναν συνδυασμό απελευθέρωσης εμπορίου και επενδύσεων σε συνδυασμό με νέες τεχνολογίες. Όμως αυτό απλώς θα ενδυναμώσει τα εταιρικά συμφέροντα και θα προκαλέσει περισσότερη ανισότητα.

Η πραγματική λύση θα ήταν να παραδωθούν ο έλεγχος και οι πηγές στους μικρούς παραγωγούς και να ενεργοποιηθούν αγρροτικές πολιτικές που θα τους στήριζαν. Το μήνυμα είναι σαφές. Πρέπει επειγόντως να επιστραφεί η γη στους μικρο-αγρότες και να γίνει ο αγώνας για γνήσια και εκτενή αγροτική μεταρρύθμιση το επίκεντρο της πάλης για καλύτερα συστήματα τροφίμων παγκόσμια.