Λεηλατώντας Αγροτική Γη.

Η από κοινού ανακοίνωση του οργανισμού Grain και της Via Campesina για την υφαρπαγή γης-την εξαγορά δηλαδή αγροτικών γαιών από εταιρείες και κράτη στις αναπτυσσόμενες χώρες προς ιδία χρήση-και την διατροφική αυτονομία στο Φόρουμ για τη Διατροφική Αυτάρκεια που πραγματοποιήθηκε στην Ρώμη, παράλληλα-και σε αντιδιαστολή- με το Διεθνές Συνέδριο για την διατροφική ασφάλεια του Διεθνή Οργανισμού Τροφίμων Και Γεωργίας (FAO).

Για περισσότερο από ένα ενάμισι χρόνο τώρα, παρακολουθούμε προσεκτικά το πως επενδυτές προσπαθούν να αποκτήσουν τον έλεγχο γεωργικών εκτάσεων στην Ασία, την Αφρική και τη Λατινική Αμερική ως απάντηση στη κρίση των τροφίμων και της οικονομίας. Στην αρχή, τους πρώτους μήνες του 2008, μιλούσαν για αξιοποίηση αυτών των εκτάσεων για την "διατροφική ασφάλεια", ουσιαστικά την δικιά τους διατροφική ασφάλεια. Κρατικοί υπάλληλοι του Κόλπου άρχισαν να πετάνε σε όλη την υδρόγειο αναζητώντας μεγάλες εκτάσεις καλλιεργήσιμης γης που θα μπορούσαν να αποκτήσουν για να καλλιεργήσουν ρύζι για τον αυξανόμενο πληθυσμό τους ώστε να μη χρειάζεται να στηριχτούν στο διεθνές εμπόριο. Το ίδιο κάνανε και οι Κορεάτες, οι Λίβυοι, οι Αιγύπτιοι και άλλοι. Στις περισσότερες από αυτές τις συνομιλίες, υψηλόβαθμοι κυβερνητικοί εκπρόσωποι είχαν άμεση εμπλοκή,  προωθώντας αθέμιτα νέα πακέτα συνεργασίας σε πολιτικό, οικονομικό και χρηματοδοτικό επίπεδο και έχοντας την μεταβίβαση γεωργικών εκτάσεων στο επίκεντρο.

Ωστόσο αργότερα, τον Ιούλιο του 2008, η οικονομική κρίση έγινε βαθύτερη, και διαπιστώσαμε ότι, παράλληλα με το «καταπατητές γης διατροφικής ασφάλειας" υπήρξε ένα και μια άλλη μεγάλη ομάδα επενδυτών που προσπαθούσαν να διεκδικήσουν γεωργική γη στον Παγκόσμιο Νότο: ιδιωτικές ομάδες μετοχικού κεφαλαίου, επενδυτικές τράπεζες και άλλα. Αυτούς δεν τους απασχολούσε η διατροφική ασφάλεια. Απλά συνειδητοποίησαν μπορείς να βγάλεις χρήματα από την γεωργία, μιας και ο παγκόσμιος πληθυσμός αυξάνεται, οι τιμές των τροφίμων παραμένουν υψηλές με τον χρόνο, και γεωργικές εκτάσεις μπορούν να αγοραστούν φθηνά. Με την επένδυση λίγης τεχνολογίας και διαχειριστικής ικανότητας, μπορούν να εξασφαλίζουν την εξαγορά γεωργικών εκμεταλλεύσεων, να επιτύχουν τη διαφοροποίηση του χαρτοφυλακίου τους, την εξασφάλιση έναντι του πληθωρισμού και εγγυημένες αποδόσεις - τόσο από την συγκομιδή και την ίδια τη γη.

Μέχρι σήμερα, περισσότερα από 400 εκ. στρέμματα έχουν αλλάξει χέρια ή είναι υπό διαπραγμάτευση - 200 εκ. από τα οποία μόνο στην Αφρική. Υπολογίζουμε ότι πάνω από 100 δις δολάρια έχουν διαπραγματευθεί για να γίνει αυτό πραγματικότητα. Παρά τις σποραδικές κυβερνητικές διευκολύνσεις, οι εν λόγω συμφωνίες εκτελούνται και υπογράφονται κατά κύριο λόγο από ιδιωτικές εταιρείες, σε συνεργία με κρατικούς υπαλλήλους της χώρας αγοράς. Ο Grain έχει καταρτίσει διάφορές αντιπροσωπευτικές αναφορές για το ποίοι είναι οι καταπατητές της γης και τι καλύπτουν οι συμφωνίες τους, ωστόσο οι περισσότερες από τις πληροφορίες παραμένουν μυστικές από τη δημόσια σφαίρα, λόγω του φόβου πολιτικής κινητοποίησης..

Τίποτα δεν σε αυτόν τον αγώνα για αγροτική γη στο Παγκόσμιο Νότο δεν είναι προς το συμφέρον των τοπικών κοινοτήτων, είτε μιλάμε για το Πακιστάν, την Καμπότζη, τις Φιλιππίνες, τη Μαδαγασκάρη, την Κένυα, το Σουδάν, την Αιθιοπία ή το Μάλι. Πολλές από αυτές τις χώρες είναι ήδη εξαιρετικά διατροφικά ανασφαλείς από μόνες τους. Και αυτή η αρπαγή γης είναι έτσι σχεδιασμένη ώστε να αποπέμπει την γεωργία μικρής κλίμακας, και όχι για να τη βελτιώσει. Μόνο και μόνο για το λόγο αυτό, αυτή η νέα παγκόσμια υφαρπαγή γης αντιμετωπίστηκε γρήγορα από τα κοινωνικά κινήματα ως βάση μιας θεμελιώδους διαμάχης – η οποία δεν αφορά μόνο γη, αλλά και το νερό επίσης.

Σήμερα στη Ρώμη, έχουμε ένα μικρόκοσμο αυτής της διαμάχης. Στον FAO, οι κυβερνήσεις, οι διεθνείς οργανισμούς (όπως η Παγκόσμια Τράπεζα) και ιδιωτικές εταιρείες (όπως η Yara, Bunge και Dreyfus) προσπαθούν να επεξεργαστούν αυτό που αποκαλούν κώδικες συμπεριφοράς ή εθελοντικές κατευθυντήριες γραμμές για να κάνουν αυτές τις συμφωνίες κερδοφόρες για όλους, [εταιρείες και αγρότες]. Η κύρια ανησυχία τους είναι τα χρήματα. Δεν θέλουν τα δολάρια και τα Αραβικά dirham που θα τεθούν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων για την απόκτηση γεωργικής γης να τους διαφύγουν. Έτσι, έχει σχηματισθεί μια οπορτουνιστική αντίδραση: να κάνουν αυτές τις συμφωνίες για γη λειτουργικές μέσω της διαχείρισης των πιθανών κινδύνων. Και ξέρουμε καλά γιατί. 50 χρόνια μετά τον εκσυγχρονισμό της γεωργικών, με μέσα όπως η Πράσινη Επανάσταση και η Βιοτεχνολογία, μαζί και με τα τελευταία 30 χρόνια ευρύτερων προγραμμάτων διαρθρωτικής προσαρμογής, έχουμε περισσότερους πεινασμένους ανθρώπους στον πλανήτη από κάθε άλλη φορά. Είναι σαφές ότι όλα αυτά τα προγράμματα τα οποία υποτίθεται θα τάιζαν τον κόσμο έχουν αποτύχει. Δυστυχώς, η Παγκόσμια Τράπεζα και άλλοι αποφάσισαν τώρα πως η καλύτερη επιλογή είναι να κάνουν “άλμα προς τα εμπρός”, να ακολουθήσουν τα χρήματα και να εγκαταστήσουν γεωργικές επιχειρήσεις μεγάλης κλίμακας παντού, ιδίως εκεί όπου αυτές δεν έχουν ακόμη εγκαθιδρυθεί, προκειμένου να διορθωθεί το πρόβλημα. Αυτή είναι η ουσία του παραδείγματος της υφαρπαγής γης: να επεκτείνει και να εδραιώσει το δυτικό μοντέλο των μεγάλης κλίμακας οικονομικών αλυσίδων βασικών προϊόντων. Με άλλα λόγια: περισσότερη εταιρικά ελεγχόμενη παραγωγή τροφίμων προς εξαγωγή.

Τα κοινωνικά κινήματα βλέπουν τα πράγματα εντελώς διαφορετικά. Για εμάς, όλα όσα λέγονται περί "κέρδους για όλους" απλά δεν είναι ρεαλιστικό. Υπόσχονται διαφάνεια και καλή διακυβέρνηση λες και οι ξένοι επενδυτές θα σεβαστούν τα δικαιώματα των κοινοτήτων όσο αφορά την γη, τη στιγμή που ούτε καν οι τοπικές κυβερνήσεις δεν το κάνουν. Μιλάει για απασχόληση και τη μεταφορά τεχνολογίας, όταν αυτά δεν είναι το πρόβλημα (για να μην αναφερθεί πως ελάχιστο από αυτά τα δύο μπορεί να υλοποιηθεί). Περιτυλίγονται με λέξεις όπως "εθελοντική", "φόβος" και "θα μπορούσε" αντί για "εγγυημένη", "εμπιστοσύνη" και "θα". Και το η πλευρά που διατείνεται για κέρδος-για-όλους χωρίζεται για το τι θα έπρεπε να συμβεί στην περίπτωση έλλειψης τροφίμων στις χώρες όπου εξαγοράζεται η γη, ένα πολύ πιθανό σενάριο. Θα μπορούσαν αυτές οι χώρες να περιορίσουν τις εξαγωγές, ακόμη και από τις εκτάσεις ξένων επενδυτών; Ή θα έχει προτεραιότητα το λεγόμενο ελεύθερο εμπόριο και τα δικαιώματα των επενδυτών; Κανείς μεταξύ των ομάδων που τους αφορά η κατάσταση, στην Αφρική ή την Ασία, με τις οποίες έχουμε μιλήσει δεν παίρνει αυτή την ιδέα του "κέρδος για όλους" σοβαρά.

Η πρόσφατη παγκόσμια υφαρπαγή γης, όπου ξένοι επενδυτές παίρνουν τον έλεγχο της γης και νερού στις αναπτυσσόμενες χώρες, δεν έχει καμία σχέση με την ενίσχυση της οικογενειακής γεωργίας και των τοπικών αγορών, η οποία κατά την άποψή μας, είναι ο μόνος δρόμος για την επίτευξη των διατροφικών συστημάτων που μπορούν πραγματικά να θρέψουν τους ανθρώπους. Αυτό πρέπει να σταματήσει. Δεν υπάρχει δυνατότητα κέρδους-για-όλους για το λόγο ότι αυτοί που προωθούν αυτές τις επενδύσεις θέτουν λάθος ερώτημα. Το ερώτημα που πρέπει να απαντηθεί δεν είναι "Πώς θα κάνουμε αυτές τις επενδύσεις να λειτουργήσουν;" Αντίθετα, είναι το: "Ποιο σύστημα γεωργίας και παραγωγής τροφίμων θα θρέψει τον κόσμο χωρίς να τον αρρωσταίνει, θα κρατήσει τους αγρότες στα χωράφια αντί για τα γκέτο των μεγάλων πόλεων, και θα επιτρέπει τις κοινότητες να ευημερούν και ευδοκιμούν;" Από τη στιγμή που θα συμφωνούμε πως το πραγματικό ερώτημα είναι τι είδους γεωργία θέλουμε, τότε μπορούμε να μιλήσουμε για ποιες επενδύσεις θα μας οδηγήσουν εκεί.

Στον Grain, μας ανησυχεί ιδιαίτερα το ότι η παγκόσμια υφαρπαγή γης σήμερα πρόκειται μόνο να κάνει την διατροφική κρίση χειρότερη. Για το λόγο ότι ωθεί τη γεωργία προς τις μεγάλης κλίμακας μονοκαλλιέργειες, τους  γ.τ.ο. απωθώντας τους αγρότες από τη γη προς όφελος μηχανών, πολλών χημικών ουσιών και τα ορυκτών καύσιμων. Αυτό δεν είναι μια γεωργία που θα μπορεί να θρέψει όλους. Πρόκειται για μια γεωργία που θα τροφοδοτεί τα κέρδη για λίγους και φτώχεια για τους υπόλοιπους. Και βέβαια χρειαζόμαστε επενδύσεις. Αυτό όμως σημαίνει επένδυση στην αυτάρκεια των τροφίμων, στις εκατομμύρια τοπικές αγορές και στα τέσσερα δισεκατομμύρια αγροτών οι οποίοι παράγουν σήμερα τα περισσότερα από τα τρόφιμα πάνω στα οποία στηρίζονται οι κοινωνίες μας – και όχι σε μερικά τεράστια αγροκτήματα που ελέγχονται από λίγους μεγαλοτσιφλικάδες.

Περισσότερα:
- http://farmlandgrab.org

- http://www.grain.org/landgrab/

Νοέμβριος 2009

Μετάφραση-Επιμέλεια
BiotechWatch.gr